حسن پیرنیاحسن پیرنیا، ملقب به مشیرالملک و بعد مشیرالدوله، سیاستمدار، حقوقدان و تاریخ‌نگار ایرانی، و نخست‌وزیر ایران در اواخر عهد قاجار بود. ۱ - پیشینهحسن پیرنیا در اوایل سال (۱۲۹۱ه. ق) به دنیا آمد. پدر او "نصرالله‌خان مشیرالدوله" بود. ۲ - تحصیلاتحسن تحصیلات مقدماتی فارسی و عربی را از معلمین سرخانه یاد گرفت و بعد از آن پدرش او را برای تحصیل به روسیه فرستاد. حسن پیرنیا تحصیلات نظامی و سپس تحصیلات حقوقی خود را در دانشکده حقوق مسکو تمام کرد و پس از پایان تحصیلات به سمت وابسته سفارت ایران در پطرزبورگ تعیین شد. ۳ - مشاغلدر ۱۳۱۷ که پدرش وزیر امورخارجه شد و او منشی پدرش شد. سپس با مقام ریاست کابینه وزارت خارجه و هم‌چنین منشی مخصوص صدر اعظم به لقب (مشیرالملکی) نیز به او داده شد. [۱]
کرمانی، ناظم‌الاسلام، بیداری ایرانیان، ص۴۴۶، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱.
میرزاحسن‌خان مشیرالدوله با تحصیلاتی که در رشته حقوق داشت به خوبی به اهمیت قانون و نقشی که در پیشرفت جامعه و ملت دارد واقف بود به این منظور وقتی به ایران آمد مدرسه (علوم سیاسی) را تاسیس کرد [۲]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۵، ص۱۵۸، تهران، زوار، ۱۳۵۷.
تا موقعیتی فراهم شود که مردم ایران را به قانون‌دانی و حق و حدگذاری وادار کند. حسن پیرنیا خود در این مدرسه حقوق بین‌الملل درس می‌داد. [۳]
علوی، ابولحسن، رجال عصر مشروطیت، ص۱۰۶، به کوشش: حبیب یغمایی، تهران، اساطیر.
در سفر دوم "مظفرالدین شاه" به اروپا در سال ۱۳۲۰ق به عنوان مترجم با شاه همراه شد و پس از برگشت از سفر به سمت سفیر ایران در پطرزبورگ منصوب شد. این ماموریت سه سال طول کشید. ۴ - پیرنیا در انقلاب مشروطیتدر بحبوحه انقلاب مشروطیت در ایران روش میانه‌روی در سیاست را انتخاب کرد به اتفاق برادرش "حسین موتمن‌الملک" کمک بسیاری در راه ترجمه و نگارش قانون اساسی جدید ایران کردند. پس از فوت "مظفرالدین‌شاه" حسن پیرنیا جهت اعلام خبر تاج‌گذاری "محمدعلی شاه" در سال ۱۳۲۵ق مامور سفر به کشورهای اروپایی شد، بعد از بازگشت به ایران به لقب (مشیرالدوله) که از القاب پدرش بود، ملقب شد [۴]
مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ص۲۱۶، تهران، الهام، ۱۳۶۹.
و در کابینه "ناصرالملک" به مقام وزارت خارجه رسید. در سال ۱۹۰۷م که اعلام قرداد ۱۹۰۷ روس و انگلیس بود مشیرالدوله طی نامه‌ای جوابی منطقی به سفارت روس و انگلیس داد که موجب رضایت عمومی آزادی‌خواهان و روشنفکران ایران شد. [۵]
مکی، حسین، تاریخ بیست ساله، ج۱، ص۳۷، تهران، علمی، ۱۳۷۴.
مشیرالدوله در سال ۱۲۸۹ش در کابینه "سپهدار اعظم" به وزارت عدلیه رسید و دست به اصلاحاتی زد و بعد از چند ماه قانون تشکیلات و قانون اصول محاکمات را نوشت و تقدیم مجلس کرد که تصویب شد. در کابینه "مستوفی الممالک" دعوت به کار نشد؛ ولی بار دیگر با آمدن "ناصرالملک" به مقام وزارت دادگستری رسید. [۶]
مرسلوند، حسن، زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ص۲۲۰، تهران، الهام، ۱۳۶۹.
در کابینه "صمصام‌السلطنه بختیاری" باز وزیر عدلیه شد پس از ترمیم کابینه "صمصام" به وزارت معارف رسید در کابینه "علاءالسلطنه" باز به وزارت معارف رسید، پس از "علاءالسلطنه"، "مستوفی الممالک" به نخست وزیری رسید و پس از "مستوفی"، حسن پیرنیا به نخست وزیری رسید که بیش از ۴۰ روز طول نکشید. [۷]
مکی، حسین، تاریخ بیست ساله، ج۱، ص۴۴، تهران، علمی، ۱۳۷۴.
در سال ۱۲۹۶ش در دو کابینه "علاءالسلطنه" یکبار وزیر جنگ و وزیر پست و تلگراف بود در کابینه دوم "عین‌الدوله" حسن پیرنیا در همان سال وزیر جنگ شد. در سال ۱۲۹۹ و ۱۳۰۰ش نخست وزیر و وزیر کشور شد. در سال ۱۳۰۲ش نخست وزیر و وزیر کشور شد و در سال ۱۳۰۲ش نیز برای بار چهارم نخست وزیر و وزیر کشور شد. مشیرالدوله از سال ۱۳۰۲ به بعد به کلی از مشاغل دولتی کناره‌گیری کرد و مشغول تالیف "کتاب تاریخ ایران باستان" شد. دیگر آثار او کتاب "حقوق بین‌الملل"، "خطوط برجسته داستان‌های ایران قدیم"، "دستورالعمل اصول" و "محاکمات جزایی" و "قوانین موقتی محاکمات حقوق". او زبان روسی و فرانسه را به خوبی می‌دانست؛ اما کتابی به این دو زبان ندارد.۵ - وفاتدر آبان ۱۳۱۴ش در تهران وفات یافت و در "امامزاده صالح تجریش" به خاک سپرده شد. [۸]
صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، ص۴۵۹، تهران، جاویدان، ۱۳۶۳.
۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله شماره«۵۶۱۷» سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان پیرنیا» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۳/۲۲. رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان پیرنیا | خاندان ها | خاندان های ایرانی | مقالات پژوهه | مقالات دانشنامه جهان اسلام
|